کانال دندان چیست و چه زمانی به درمان نیاز دارد؟

دندان‌ها دارای ریشه‌هایی هستند که آن‌ها را در فک مستحکم نگه می‌دارند. درون هر دندان، ترکیبی از عروق خونی و اعصاب وجود دارد که پالپ نامیده می‌شود. پالپ داخل فضای کوچکی به نام اتاقک پالپ قرار دارد که تا داخل ریشه‌های دندان امتداد می‌یابد. بخش داخل ریشه را کانال ریشه یا کانال دندان می‌نامند. در درمان کانال ریشه، پالپ دندان که لایه داخلی و نرم دندان و حاوی اعصاب، رگ‌های خونی و بافت همبند است، برداشته می‌شود. این درمان زمانی لازم می‌شود که پالپ آسیب دیده، عفونی شده باشد. 

علل رایج عفونت پالپ نیز شامل پوسیدگی عمیق دندان و آسیب‌های دندانی (مثل ضربه) است. به خاطر داشته باشید اگر عفونت درمان نشود، ممکن است به بخش‌های دیگر بدن سرایت کرده و خطر جانی ایجاد کند. در ادامه این نوشتار از مجله سلامت طب خونه قصد داریم به موضوع کانال دندان چیست پاسخ دهیم و همچنین به بررسی درمان آن که به عصب کشی دندان نیز معروف است بپردازیم.

کانال ریشه و علت آسیب آن؛ چرا کانال دندان به درمان نیاز دارد؟

اگر دندان آسیب ببیند، باکتری‌ها می‌توانند وارد دندان شده و باعث التهاب، درد و تورم شوند. اگر پالپ داخل دندان عفونی شود، عفونت ممکن است به پالپ داخل کانال ریشه نیز سرایت کند. هدف از درمان کانال ریشه، جلوگیری از کشیدن دندان با حذف پالپ آسیب دیده و درمان عفونت است. بد نیست بدانید که به درمان کانال ریشه عصب کشی دندان نیز گفته می‌شود و اغلب افراد آن را با این نام می‌شناسند. شرایطی که ممکن است نیاز به درمان کانال ریشه وجود داشته باشد عبارتند از:

• پوسیدگی شدید دندان
• درمان‌های مکرر روی یک دندان
• ترک خوردن دندان
• شکستگی روکش دندان
• پرکردگی‌های ترک خورده یا شل شده
• بیماری‌های لثه
• آسیب یا ضربه به دهان

توجه داشته باشید اگر عفونت درمان نشود، می‌تواند گسترش یابد و باعث ایجاد آبسه (تجمع چرک) شود. این شرایط می‌تواند دردناک باشد و باعث و متورم‌ شدن لثه شود و همچنین ممکن است اطراف دندان و فک را تحت تأثیر قرار دهد. 

اگر درد دندان دارید یا مایلید اطلاعات بیشتری درباره درمان کانال ریشه کسب کنید، می‌توانید عکس کانال دندان را مشاهده کنید و یا فیلم‌های مرتبط با کانال دندان چیست را مشاهده کنید. 

انواع و تعداد کانال‌‌ها بر اساس نوع دندان

درون هر دندان یک یا چند کانال ریشه (Root Canal) وجود دارد که حاوی پالپ دندان (اعصاب، رگ‌های خونی و بافت همبند) هستند. بسته به نوع دندان و موقعیت آن در دهان، تعداد کانال ‌های  دندان و شکل کانال‌ها متفاوت است.

نوع دندان	میانگین تعداد کانال‌ ‌های  دندان	توضیحات
دندان‌های پیش (Incisors)	1 کانال	معمولاً یک ریشه و یک کانال دارند. گاهی در فک پایین ممکن است دو کانال دیده شود.
نیش‌ها (Canines)	1 کانال	ریشه بلند و ضخیم، اغلب فقط یک کانال دارند، اما به ندرت دو کانال هم ممکن است.
پیش‌مولرها (Premolars)	1 تا 2 کانال	فک بالا معمولاً 2 کانال دارد؛ فک پایین ممکن است 1 یا 2 کانال داشته باشد.
مولرها (Molars)	3 تا 4 کانال	فک بالا معمولاً 3 ریشه و 3–4 کانال دارد. فک پایین 2 ریشه و اغلب 3 کانال. گاهی کانال چهارم مخفی (MB2) وجود دارد.

به خاطر داشته باشید کانال‌های ریشه فقط از نظر تعداد متفاوت نیستند، بلکه از نظر شکل، انشعابات و مسیر نیز انواع گوناگونی دارند. این ویژگی‌ها بر دشواری درمان تاثیر زیادی می‌گذارند. علاوه بر این کانال‌های دندان بسته به نوع دندان (آسیاب، پیش‌مولر، یا قدامی) نام‌های متفاوتی دارند. به طور کلی اسم کانال‌ های دندان‌ آسیاب به این صورت نام‌گذاری می‌شوند:

• کانال مسواک (Mesiobuccal – MB): کانالی در قسمت نزدیک به گونه و سمت جلویی دندان
• کانال دمیان (Distobuccal – DB): کانالی در قسمت نزدیک به گونه و سمت عقبی دندان
• کانال لینگوال یا پالاتال (Lingual or Palatal – L or P): کانالی در سمت زبان یا سقف دهان

در دندان‌های پیش‌مولر معمولاً دو کانال (مزیال و دیستال) و در دندان‌های قدامی معمولاً یک کانال وجود دارد. شما می‌توانید برای آشنایی بیشتر عکس دندان ۴ کاناله یا دیگر عکس کانال دندان را اینترنت مشاهده کنید.

فرق کانال و ریشه دندان چیست؟ تفاوت‌های ساختاری و عملکردی کانال و ریشه دندان

به طور خلاصه ریشه ساختار اصلی دندان در استخوان است و کانال فضای داخلی آن ریشه است که عصب و بافت‌های زنده داخل آن قرار دارد. به عبارت دیگر  ریشه دندان بخش زیر خط لثه و داخل فک است که دندان را در استخوان نگه می‌دارد و به عنوان پایه دندان عمل می‌کند. هر دندان ممکن است یک یا چند ریشه داشته باشد. در صورتی که کانال دندان فضای تو خالی داخل ریشه است که پالپ دندان (عصب، رگ‌های خونی و بافت همبند) را در خود جای می‌دهد. کانال‌ها مسیرهای باریکی در داخل ریشه‌ هستند که درمان ریشه یا کانال دندان روی آن‌ها انجام می‌شود.

علائم نیاز به درمان کانال دندان چیست؟ گوش به زنگ نشانه‌ها باشید!

گاهی بدن ما پیش از آن‌که مشکلی جدی شود، نشانه‌هایی هشداردهنده ارسال می‌کند. دندان نیز از این قاعده مستثنی نیست. شناخت علائم نیاز به درمان کانال دندان می‌تواند به شما کمک کند از درد شدید، عفونت و حتی از دست دادن دندان جلوگیری کنید. چند علامت وجود دارد که ممکن است نشان دهد شما به درمان کانال دندان نیاز دارید:

• درد مداوم دندان: یکی از واضح‌ترین علائم، درد دندانی است که از بین نمی‌رود. این درد ممکن است هنگام جویدن یا خوردن غذای گرم و سرد بیشتر شود.
• حساسیت دندان: حساسیت زیاد دندان به دماهای گرم یا سرد می‌تواند نشانه عفونت پالپ باشد و ممکن است باعث درد تیز شود.
• برآمدگی روی لثه: این برآمدگی که به آن فیستول هم گفته می‌شود، معمولاً ناشی از عفونت پالپ است و شبیه یک جوش سفید یا زرد کوچک روی لثه کنار دندان است.
• تورم فک: عفونت دندان می‌تواند به نواحی اطراف مانند فک سرایت کند و باعث تورم و حساسیت شود.
• تغییر رنگ دندان: دندانی که به رنگ خاکستری یا تیره در می‌آید، ممکن است پالپ آن مرده و عفونی شده باشد.
• دندان آسیب‌دیده یا ترک‌خورده: ترک یا آسیب به دندان می‌تواند باعث نفوذ باکتری‌ها به داخل شود و نیاز به درمان کانال دندان را افزایش دهد.
• از دست رفتن دندان: عفونت شدید می‌تواند باعث از بین رفتن استخوان اطراف دندان شود و در نتیجه دندان لق شده یا بیفتد.
• پوسیدگی عمیق: پوسیدگی که به اعماق دندان رسیده باشد، ممکن است نیازمند درمان کانال ریشه باشد. دندان‌پزشک با استفاده از عکس رادیولوژی میزان پوسیدگی را ارزیابی می‌کند.
• آبسه دندان: تجمع چرک ناشی از عفونت باکتریایی در اطراف دندان عفونی است که می‌تواند خطرناک باشد و نیاز به درمان فوری دارد.

اگر هر یک از این نشانه‌ها را تجربه می‌کنید، زمان را از دست ندهید و در اولین وقت به دندانپزشک مراجعه کنید در شرایطی که امکان مراجعه به دندانپزشک مشکل باشد می‌توانید به کلینیک دندانپزشکی شبانه روزی در تهران مراجعه کنید.

چگونه باید برای درمان کانال دندان آماده شویم؟ مراحل انجام عصب کشی دندان

معمولاً درمان کانال دندان توسط دندانپزشک انجام می‌شود، اما اگر دندان مشکل خاصی داشته باشد، ممکن است به متخصص اندودنتیست (دندانپزشک متخصص درمان کانال ریشه) ارجاع داده شوید. دندانپزشک شما را معاینه کرده و درباره علائم و درد شما سوال می‌کند. همچنین ممکن است درباره سوابق پزشکی و درمان‌های قبلی دندان شما پرس‌وجو کند.
در ادامه، از دندان رادیوگرافی گرفته می‌شود تا محل درد و میزان پیشرفت عفونت مشخص شود. این رادیوگرافی کمک می‌کند دندانپزشک تشخیص دهد آیا دندان برای درمان کانال ریشه مناسب است یا خیر. برخی از درمان‌ها ممکن است در یک جلسه انجام شوند، اما بیشتر آن‌ها در دو یا چند جلسه تمام می‌شوند. مراحل درمان کانال دندان عبارتند از:

• مرحله ۱: پس از تزریق بی‌حسی موضعی، دندانپزشک یک ورق نازک لاستیکی به نام سد دندان (Dental Dam) داخل دهان قرار می‌دهد که فقط دندان مورد درمان را باز می‌گذارد و بقیه نواحی را می‌پوشاند. این کار به تمیز نگه داشتن محل درمان و جلوگیری از انتشار عفونت کمک می‌کند.
• مرحله ۲: با استفاده از دریل، دندانپزشک سوراخی در بالای دندان ایجاد کرده و پالپ آسیب‌دیده را خارج می‌کند. سپس با ابزارهای کوچک و محلول ضدعفونی‌کننده، داخل دندان را تمیز و ضدعفونی می‌کند تا تمام مواد آلوده خارج شود. این ابزارها همچنین شکل کانال‌ها را مرتب می‌کنند تا پرکردن و تمیز کردن دقیق‌تر انجام شود.
• مرحله ۳: پس از تمیز شدن دندان، دندانپزشک دندان را پر می‌کند. برای اطمینان از خالی شدن عفونت معمولاً ابتدا پرکردگی موقتی گذاشته می‌شود و سپس در جلسه بعدی پرکردگی دائمی انجام خواهد شد. اگر دندان بسیار ساییده شده یا در معرض آسیب بیشتر باشد، ممکن است دندانپزشک پیشنهاد کند که روکش (کلاهک مصنوعی) روی دندان قرار گیرد.

به خاطر داشته باشید پس از درمان کانال ریشه، حفظ سلامت و تقویت مینای دندان اهمیت زیادی دارد، چراکه این لایه محافظ نقش اصلی را در جلوگیری از پوسیدگی و آسیب‌های بعدی ایفا می‌کند. با رعایت بهداشت دهان، استفاده از فلوراید و تغذیه مناسب می‌توان مینای دندان را تقویت کرد و عمر دندان درمان‌شده را افزایش داد.

جایگزین‌های درمان کانال دندان چیست؟ گاهی خداحافظی با دندان بهترین اقدام است!

درمان کانال دندان برای حفظ دندان‌های شما و داشتن لبخندی سالم و طبیعی به کار می‌رود. جایگزین درمان کانال، کشیدن کامل دندان است، زیرا عفونت خودبه‌خود بهبود نمی‌یابد. دندانپزشکان تلاش می‌کنند دندان طبیعی شما را حفظ کند، اما در صورتی که دندان به شدت آسیب دیده یا بیماری لثه شدید وجود داشته باشد که مانع بهبودی دندان پس از درمان شود، ممکن است کشیدن دندان را پیشنهاد دهند. یکی از بهترین گزینه‌های جایگزینی، کاشت دندان به روش پانچ است که با حداقل برش و بدون بخیه، دندانی طبیعی و بادوام را جایگزین دندان از دست‌رفته می‌کند.

بهبودی بعد از درمان کانال دندان چقدر طول می‌کشد؟ بهبودی به میزان آسیب بستگی دارد!

پس از تزریق بی‌حسی موضعی، ممکن است چند ساعت طول بکشد تا حس فک و صورت شما بازگردد. مراقب باشید که به محل درمان ضربه نزنید یا آن را تحریک نکنید. برای کاهش درد می‌توانید از مسکن‌های بدون نسخه مانند پاراستامول یا ایبوپروفن استفاده کنید. و در نهایت می‌توانید بلافاصله پس از درمان به کارهای روزمره خود بازگردید. اما در مواقعی ممکن است ناحیه اطراف دندان کمی حساس یا متورم شود که معمولاً طی دو هفته بهبود می‌یابد.

گفتنی است که زمان مراجعه مجدد به دندانپزشک بستگی به شرایط درمان و روند بهبودی دارد. ممکن است دندانپزشک از شما بخواهد برای اطمینان از بهبود کامل، چند بار دیگر به کلینیک مراجعه و عکس رادیوگرافی بگیرید.

آیا درمان کانال دندان عوارض دارد؟ از آسیب به ریشه تا عفونت مجدد

درمان کانال دندان در بیشتر موارد با موفقیت همراه است و می‌تواند عمر دندان را برای سال‌ها افزایش دهد. با این حال مانند هر روش درمانی دیگر، احتمال بروز عوارض نیز وجود دارد. برخی از این عوارض احتمالی شامل موارد زیر هستند:

• آسیب به کانال یا بافت‌های اطراف دندان: در برخی موارد ممکن است به‌دلیل پیچیدگی ساختار ریشه یا ابزارهای درمان، بافت اطراف تحت فشار یا آسیب قرار گیرد.
• عفونت مجدد: اگر بخشی از کانال به‌طور کامل تمیز یا پر نشود، یا به‌مرور زمان ترمیم روی دندان آسیب ببیند، ممکن است باکتری‌ها دوباره وارد ریشه شوند و عفونت ایجاد کنند.
• آسیب به اعصاب اطراف دندان: اگر ریشه دندان در نزدیکی عصب باشد، در موارد نادر امکان دارد آسیب موقتی یا دائمی به عصب وارد شود که می‌تواند باعث بی‌حسی یا درد شود.

در صورت بروز هرگونه علائم غیرطبیعی پس از درمان، حتماً با دندان‌پزشک خود تماس بگیرید تا از سلامت دندان اطمینان حاصل شود. برای جلوگیری از آسیب به درمان ریشه بهتر است تا چند روز طبق دستور پزشک رژیم غذایی خاصی را دنبال کنید. برای آگاهی از این رژیم غذایی می‌توانید به مقاله “بعد از پر کردن چه بخوریم؟” مراجعه کنید.

یادداشت پایانی؛ درمان زودهنگام کانال دندان کلید طلایی حفظ دندان

در این مقاله تلاش کردیم به پرسش کانال ریشه چیست؟ پاسخ دهیم و به عوامل آسیب زننده آن اشاره کنیم. در این مقاله دریافتیم عصب‌کشی یا درمان کانال ریشه یک روش رایج و مؤثر برای نجات دندان‌های عفونی یا آسیب‌دیده است. در این درمان، پالپ یا مغز دندان خارج شده، کانال‌ها ضدعفونی و سپس پر می‌شوند.

علائم نیاز به عصب‌کشی شامل درد مداوم، حساسیت به سرما و گرما، تورم لثه و تغییر رنگ دندان است. این درمان با بی‌حسی انجام می‌شود و معمولاً دردناک نیست. پس از آن، روکش یا ترمیم دندان انجام می‌شود تا عملکرد طبیعی دندان بازگردد. همچنین تقویت مینای دندان پس از درمان و رعایت بهداشت برای دوام نتیجه ضروری است. به خاطر داشته باشید تنها راه نجات دندان عفونی شده مراجعه زودهنگام به دندانپزشک و عصب کشی اصولی دندان است.

سوالات متداول درباره کانال دندان چیست 

آیا درمان کانال دندان دردناک است؟

درمان کانال دندان دردناک نیست، چراکه معمولاً در طول درمان از بی‌حسی موضعی استفاده می‌شود. اگر نسبت به این درمان استرس دارید، به دندانپزشک خود اطلاع دهید تا شما را آرام کند. 

هزینه درمان کانال دندان چقدر است؟

درمان کانال دندان هم به صورت خصوصی و هم تحت پوشش خدمات انجام می‌شود. هزینه درمان بستگی به نیازهای فردی شما دارد. دندانپزشک پس از ارزیابی دقیق وضعیت دندان، می‌تواند هزینه دقیق درمان را به شما اعلام کند.

ظاهر دندان پس از درمان کانال چگونه خواهد بود؟

در گذشته تصور می‌شد که درمان کانال دندان باعث تیرگی دندان می‌شود، اما روش‌های مدرن به دندانپزشک اجازه می‌دهد تا ظاهر دندان شما تقریباً به همان شکل قبل از درمان حفظ شود. در صورت داشتن سوال درباره ظاهر دندان، حتماً با دندانپزشک خود صحبت کنید.

نحوه تشخیص چند کاناله بودن دندان چگونه است؟

برای تشخیص چند کاناله بودن دندان، دندان‌پزشک معمولاً از عکس‌های رادیولوژی (اشعه ایکس) استفاده می‌کند که می‌تواند تعداد کانال‌ها را نشان دهد. علاوه بر آن معاینه بالینی و استفاده از ابزارهای بزرگ‌نمایی مثل میکروسکوپ دندان‌پزشکی به دیدن کانال‌های کوچک‌تر کمک می‌کند. تجربه دندان‌پزشک هم در تشخیص تعداد کانال‌ها نقش مهمی دارد.

درمان کانال دندان چقدر زمان می‌برد؟

مدت زمان انجام عصب‌کشی بستگی به پیچیدگی دندان دارد. معمولاً درمان در ۱ تا ۲ جلسه انجام می‌شود. هر جلسه بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه طول می‌کشد. دندان‌های عقب (مانند آسیاب‌ها) ممکن است به زمان بیشتری نیاز داشته باشند.

آیا دندانی که عصب‌کشی می‌شود، ضعیف خواهد شد؟

بله، چون بافت زنده‌ی درون دندان (پالپ) خارج می‌شود، دندان شکننده‌تر می‌شود. برای جلوگیری از شکستگی، معمولاً پس از عصب‌کشی، روکش یا ترمیم تقویتی روی دندان قرار می‌گیرد تا استحکام و عملکرد آن حفظ شود.

ماندگاری دندان عصب‌کشی‌شده چقدر است؟

اگر درمان به‌درستی انجام شده باشد و از دندان به‌خوبی مراقبت شود، دندان عصب‌کشی‌شده می‌تواند تا پایان عمر باقی بماند. رعایت بهداشت دهان، معاینات منظم دندانپزشکی و پرهیز از فشار زیاد روی دندان در دوام آن نقش مهمی دارد.

کانال دندان بسته است یعنی چه؟

وقتی گفته می‌شود «کانال دندان بسته است» یعنی مسیر یا فضای داخلی کانال دندان به دلایلی مسدود شده و دسترسی به پالپ یا عصب دندان مشکل یا غیرممکن شده است.