آیا اخیراً متوجه شده‌اید که بزاق دهانتان بیش از حد معمول ترشح می‌شود؟ شاید هنگام صحبت کردن، غذا خوردن یا حتی در حالت استراحت احساس کنید دهانتان پر از بزاق است. افزایش بزاق دهان معمولا یک مشکل بی خطر قلمداد می‌شود؛ اما در مواردی جزء علائم هشدار دهنده ابتلا به یک بیماری یا اختلال پنهان است.
علت زیاد شدن بزاق دهان ممکن است ناشی از مصرف برخی مواد غذایی و یا بیماری‌های عصبی، ریفلاکس معده و حتی عفونت‌های دهانی باشد. متاسفانه بسیاری از افراد اهمیت ترشح بیش از حد بزاق را نادیده می‌گیرند.
در این سری از مقالات طب خونه قصد داریم به بررسی دلایل افزایش بزاق دهان، تأثیر آن بر سلامت و روش‌های درمانی بپردازیم. اگر شما هم با این مشکل مواجه هستید یا به دنبال اطلاعات دقیق‌تری در این زمینه می‌گردید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
علت زیاد شدن بزاق دهان چیست و چرا این اتفاق می‌افتد؟
افزایش بزاق دهان دلایل مختلفی مانند: واکنش بدن به غذاهای خاص، بارداری و تحریک عصبی دارد. بااین‌حال، این مشکل گاهی نشانه ابتلا به بیماری جدی مانند: ریفلاکس معده، اختلالات عصبی، عفونت‌های دهانی و یا حتی ناشی از عوارض مصرف برخی از داروها است.
یکی از مشکلات جدی مرتبط با دهانی که ممکن است با افزایش بیش از حد بزاق همراه باشد، برفک دهان است. عفونت قارچی معمولاً باعث ایجاد لکه‌های سفید در دهان و روی زبان شده و نهایتا منجر به تحریک زیاد غدد بزاقی می‌شود. البته برفک دهان تنها یکی از ده‌ها عاملی است که ممکن است باعث افزایش غیرعادی بزاق شود و معمولاً با درمان عفونت، ترشح بزاق هم به حالت طبیعی برمی‌گردد.
دلایل افزایش بزاق دهان و مهم‌ترین علائم آنها
از مهم‌ترین علائم و دلایل افزایش بزاق دهان می‌توان به موارد مندرج در جدول زیر اشاره کرد:
| دلایل افزایش بزاق دهان | مهم‌ترین علائم |
| ریفلاکس معده (GERD) | سوزش معده، برگشت اسید، بوی بد دهان |
| اختلالات عصبی (پارکینسون، سکته مغزی) | مشکل در بلع، حرکات غیرعادی صورت، ضعف عضلانی |
| عفونت‌های دهانی (برفک دهان، التهاب لثه) | لکه‌های سفید در دهان، التهاب و قرمزی لثه |
| مصرف برخی داروها | خشکی دهان، سرگیجه، تغییر در مزه غذاها |
| بارداری | حالت تهوع، تغییرات هورمونی، تورم لثه |
| حساسیت و آلرژی | خارش بینی و گلو، عطسه، آبریزش چشم |
| مسمومیت با فلزات سنگین | درد شکم، تهوع، مشکلات گوارشی |
| مشکلات دندانی (دندان مصنوعی نامناسب، آبسه) | درد دندان، تورم لثه، بوی بد دهان |
| بیماری‌های عضلانی و خودایمنی | ضعف عضلانی، خستگی مزمن، التهاب عمومی بدن |
اگر افزایش بزاق دهان با علائم نگران‌کننده همراه باشد، بهتر است برای تشخیص دقیق و درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.
دلایل طبیعی افزایش بزاق دهان؛ چه زمانی جای نگرانی نیست؟
افزایش بزاق همیشه نشانه ابتلا به یک بیماری یا اختلال جدی نیست. در برخی از شرایط، بدن به‌طور طبیعی بزاق زیادی تولید کرده و مجددا پس از مدتی این مشکل خودبه‌خود برطرف می‌شود. عواملی مانند: نوع تغذیه، تغییرات هورمونی و واکنش‌های فیزیولوژیکی بدن جزء عواملی هستند که غدد بزاقی را تحریک می‌کنند. در ادامه به مهم‌ترین دلایل طبیعی افزایش بزاق دهان اشاره می‌کنیم.
۱. مصرف غذاهای اسیدی، ترش و تند از دلایل اصلی و طبیعی افزایش بزاق دهان
غذاهای اسیدی، ترش و پرادویه تأثیر مستقیمی روی میزان تحریک غدد بزاقی دارند. این واکنش به‌عنوان یک مکانیسم دفاعی برای محافظت از مینای دندان و تسهیل فرآیند هضم ایجاد می‌شود. افزایش بزاق پس از مصرف این غذاها موقتی بوده و معمولاً پس از خنثی شدن اسیدها و ورود غذا به معده، به سطح طبیعی باز می‌گردد.
۲. تغییرات هورمونی در بارداری؛ تاثیر مستقیم ترشح استروژن و پروژسترون بر بزاق دهان!
نوسانات هورمونی مخصوصا افزایش سطح ترشح استروژن و پروژسترون در دوران بارداری، تأثیر مستقیمی روی فعالیت غدد بزاقی دارد. بسیاری از زنان در سه‌ماهه اول بارداری دچار افزایش ترشح بزاق می‌شوند. این معضل اغلب با تهوع صبحگاهی همراه است. افزایش ترشح بزاق معمولاً پس از تنظیم سطح هورمون‌ها در ماه‌های بعدی کاهش پیدا کرده و نیاز به درمان خاصی ندارد.
۳. استرس و مشکلات عصبی؛ سیستم عصبی بسیار حساس است!
سیستم عصبی خودمختار نقش مهمی در تنظیم ترشح بزاق دارد. هنگام استرس، اضطراب یا هیجان، بدن به‌صورت ناخودآگاه غدد بزاقی را تحریک می‌کند. این واکنش در شرایطی مانند: امتحانات، مصاحبه‌های شغلی یا رویدادهای پراسترس بیشتر دیده می‌شود. معمولاً پس از آرام شدن فرد و کاهش سطح استرس، ترشح بزاق نیز به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
۴. رشد دندان در نوزادان؛ راهی برای کاهش فشار دندان بر روی لثه!
در زمان رویش اولین دندان‌ها، نوزادان دچار افزایش ترشح بزاق می‌شوند. ترشح زیاد بزاق بخشی از فرآیند طبیعی رشد دندان است. تحریک لثه و فشاری که هنگام خروج دندان‌ها ایجاد می‌شود، غدد بزاقی را فعال‌تر می‌کند. افزایش ترشح بزاق در نوزادان موقتی بوده و معمولاً پس از تکمیل فرایند رویش دندان‌های اولیه کاهش پیدا می‌کند.
۵. استفاده از دندان مصنوعی؛ بدن برای شناسایی جسم خارجی به زمان نیاز دارد!
افرادی که تازه از دندان مصنوعی یا بریج استفاده می‌کنند، ممکن است در روزهای ابتدایی دچار افزایش بزاق شوند. دهان این پروتز را به‌عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و به آن واکنش نشان می‌دهد. پس از مدتی، با عادت کردن عضلات و بافت‌های دهانی به دندان مصنوعی، این مشکل برطرف خواهد شد.
۶. واکنش بدن به بوها و طعم‌های قوی؛ راهی برای آماده سازی بدن برای هضم غذا!
بوهای تندی مانند بوی سیر، پیاز و یا ادویه‌های قوی باعث افزایش ترشح بزاق می‌شوند. این واکنش طبیعی بدن برای آماده‌سازی دستگاه گوارش جهت هضم غذا است. همچنین، غذاها و مواد شیمیایی دارای بوی دود نیز می‌توانند غدد بزاقی را تحریک کنند. افزایش ترشح بزاق معمولاً موقتی بوده و پس از رفع بوی دود کاهش می‌یابد.
۷. تلخی دهان و افزایش بزاق؛ راهی برای خنثی سازی بو!
برخی از افراد، همراه با افزایش بزاق دچار تلخی دهان می‌شوند. . این مشکل معمولاً به اختلالات گوارشی یا تأثیر برخی داروها مرتبط است. بازگشت اسید معده (ریفلاکس) و مصرف داروهای خاص، طعم تلخی در دهان ایجاد می‌کند که بدن برای خنثی‌سازی آن، بزاق بیشتری ترشح می‌کند.
نکته: افزایش بزاق در این شرایط معمولاً جای نگرانی ندارد و به‌مرور زمان درمان می‌شود. اگر این مشکل برای مدت طولانی ادامه داشته باشد و یا با علائم دیگری همراه شود، بهتر است بررسی پزشکی انجام شود.
مشکلات گوارشی و بزاق زیاد؛ ریفلاکس معده و اثر آن بر بزاق
اختلالات گوارشی یکی از دلایل رایج افزایش بزاق دهان هستند. ریفلاکس معده، گاستریت و زخم‌های گوارشی از جمله مشکلاتی هستند که میزان ترشح بزاق را تحت تأثیر قرار می‌دهند. در ریفلاکس معده، اسید از معده به مری برگشته و گیرنده‌های حسی در دهان و حلق را تحریک می‌کند.
بدن برای کاهش اثر اسید، تولید بزاق را افزایش می‌دهد تا محیط دهان و مری را خنثی کند. این واکنش، در افرادی که به طور مداوم از سوزش سر دل و ترش کردن رنج می‌برند، بیشتر مشاهده می‌شود. افزایش بزاق ناشی از مشکلات گوارشی اغلب با علائمی مانند: سوزش سر دل، نفخ، درد معده و تغییر در طعم دهان همراه است.
برخی افراد علاوه بر این علائم، دچار شوری دهان می‌شوند. شوری دهان ممکن است به دلیل تغییر ترکیب بزاق یا تأثیر بازگشت اسید معده باشد. این مشکلات در صورت عدم درمان مزمن شده و روی میزان هضم غذا در دهان تاثیر می‌گذارند. در چنین شرایطی، اصلاح رژیم غذایی، کاهش مصرف غذاهای تحریک‌کننده و مراجعه به پزشک برای کنترل بیماری‌های گوارشی توصیه می‌شود.
بیماری‌های عصبی و افزایش بزاق؛ ارتباط مغز و تولید بزاق
اختلالات عصبی یکی از متداول‌ترین دلایل افزایش ترشح بزاق دهان هستند. بیماری‌هایی مانند: پارکینسون، سکته مغزی، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک و فلج بل از جمله مشکلاتی هستند که کنترل عصبی بزاق را مختل می‌کنند.
مغز در حالت طبیعی میزان ترشح بزاق را تنظیم می‌کند؛ اما در تعدادی از بیماری‌های عصبی، این هماهنگی از بین می‌رود. ضعف در عضلات بلع و ناتوانی در کنترل بزاق باعث می‌شود بزاق در دهان جمع شده و فرد احساس کند ترشح آن افزایش یافته است. این مشکل بیشتر در افرادی که به اختلالات حرکتی مبتلا هستند، مشاهده می‌شود.
افزایش بزاق ناشی از بیماری‌های عصبی معمولاً با علائمی مانند: اختلال در بلع، ضعف عضلانی، تغییر در تکلم است. متاسفانه این مشکل احتمال خفگی و ورود بزاق به ریه را افزایش می‌دهد. بسته به شدت بیماری روش‌های درمانی مانند: توانبخشی گفتار، مصرف داروهای کاهش‌دهنده بزاق و در موارد شدید، تزریق بوتاکس برای کنترل این وضعیت انجام می‌شود.
عفونت‌های دهان و دندان؛ نقش مشکلات دهانی در افزایش بزاق
بیماری‌های دهان و دندان یکی از عوامل متداول در افزایش ترشح بزاق هستند. مشکلاتی مانند: برفک دهان، التهاب لثه، آبسه دندان و پوسیدگی‌های شدید غدد بزاقی را تحریک می‌کنند. بدن به‌عنوان واکنش دفاعی طبیعی، بزاق بیشتری تولید می‌کند تا باکتری‌ها و میکروب‌های مضر را کاهش داده و محیط دهان را پاک‌سازی کند.
این وضعیت معمولاً در افرادی که بهداشت دهان را رعایت نمی‌کنند و یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر دیده می‌شود. افزایش بزاق ناشی از عفونت‌های دهانی اغلب با علائمی مانند: التهاب، درد، بوی بد دهان همراه است. در این شرایط برای رفع بوی بد دهان پیشنهاد می‌شود از شکلات‌های مخصوص برای تغییر طعم دهان استفاده کنید. علاوه بر این رعایت بهداشت دهان، استفاده از دهان‌شویه‌های ضدعفونی‌کننده و مراجعه به دندان‌پزشک برای درمان عفونت ضروری است.
داروها و تأثیرشان روی افزایش ترشح بزاق؛ کدام داروها ترشح بزاق را افزایش می‌دهند؟
مصرف تعدادی از داروها روی میزان فعالیت غدد بزاقی تأثیر گذاشته و باعث افزایش ترشح آن می‌شوند. داروهای ضد افسردگی و داروهای کولینرژیک از جمله داروهای موثر روی میزان تولید و ترشح بزاق هستند. این داروها با تأثیر روی سیستم عصبی خودمختار یا افزایش تحریک گیرنده‌های بزاقی، موجب ترشح بیشتر بزاق می‌شوند.
افرادی که این داروها را مصرف می‌کنند، ممکن است در طول روز احساس کنند که دهانشان بیش از حد معمول مرطوب است. مهم‌ترین داروهای موثر در افزایش ترشح بزاق شامل: پیلوسارپین، کلوزاپین و ریباستیگمین است.
پیلوسارپین برای درمان خشکی دهان در بیماران مبتلا به سندرم شوگرن تجویز می‌شود. این دارو با تحریک مستقیم غدد بزاقی باعث افزایش ترشح بزاق می‌شود. کلوزاپین نوعی داروی ضد افسردگی است که با تأثیر بر سیستم عصبی موجب افزایش فعالیت غدد بزاقی می‌شود.
ریباستیگمین که در درمان آلزایمر استفاده می‌شود، با مهار آنزیم کولین‌استراز، عملکرد سیستم عصبی را تقویت کرده و در برخی افراد، افزایش بزاق را به دنبال دارد. افزایش بزاق ناشی از داروها معمولاً موقتی است و با تنظیم دوز یا تغییر دارو کاهش می‌یابد.
روش‌های پزشکی برای کاهش بزاق؛ از درمان دارویی تا تزریق بوتاکس
متاسفانه در برخی از افراد، شدت ترشح بزاق شدید بوده و روی کیفیت زندگی آنها تأثیر می‌گذارد. اگر این مشکل با روش‌های خانگی یا تغییرات سبک زندگی کنترل نشود، روش‌های پزشکی برای کاهش ترشح بزاق توصیه می‌شود.
بسته به شدت مشکل و علت آن، پزشک از داروهای کاهش‌دهنده بزاق، تزریق بوتاکس یا حتی روش‌های جراحی استفاده می‌کند. در جدول زیر به تعدادی از مؤثرترین روش‌های پزشکی برای کاهش بزاق اشاره می‌کنیم.
| روش درمان | توضیحات |
| داروهای آنتی‌کولینرژیک | داروهایی مانند: گلیکوپیرولات و اسکوپولامین فعالیت غدد بزاقی را کاهش داده و تولید بزاق را کنترل می‌کنند. |
| تزریق بوتاکس | تزریق بوتاکس به غدد بزاقی باعث کاهش ترشح بزاق می‌شود. اثر تزریق بوتاکس معمولاً چندین ماه باقی می‌ماند. |
| درمان‌های جراحی | در موارد شدید، جراحی برای برداشتن غدد بزاقی یا قطع برخی عصب‌های مرتبط با بزاق انجام می‌شود. |
| تحریک الکتریکی عصب | تحریک الکتریکی عصب واگ باعث کاهش ترشح بزاق می‌شود. |
| فیزیوتراپی و گفتاردرمانی | تمرینات فیزیوتراپی و گفتاردرمانی به بهبود کنترل عضلات دهان و بلع کمک کرده و باعث کاهش تجمع بزاق می‌شوند. |
این روش‌ها بسته به علت افزایش بزاق و شرایط بیمار تجویز می‌شوند. برای انتخاب بهترین راهکار، مشورت با پزشک ضروری است.
درمان‌های خانگی برای کاهش بزاق؛ روش‌های ساده و کاربردی
اگر افزایش بزاق خفیف باشد، می‌توان با استفاده از روش‌های خانگی آن را کنترل کرد. تغییر در رژیم غذایی، استفاده از گیاهان دارویی و رعایت بهداشت دهان از جمله راهکارهای مؤثر برای کاهش بزاق هستند. این روش‌ها به تنظیم فعالیت غدد بزاقی کمک کرده و تجمع بیش‌ازحد بزاق در دهان را کاهش می‌دهند. در ادامه به تعدادی از موثرترین روش‌های خانگی مؤثر برای کنترل بزاق اشاره می‌کنیم.
| روش درمان | توضیحات |
| تغییر رژیم غذایی | کاهش مصرف غذاهای اسیدی و تند و افزایش مصرف فیبر، به تنظیم ترشح بزاق کمک می‌کند. |
| مصرف دمنوش‌های گیاهی | دمنوش‌هایی مانند: مریم‌گلی و نعناع خاصیت قابض داشته و تولید بزاق را کاهش می‌دهند. |
| جویدن آدامس بدون قند | جویدن آدامس بدون قند باعث بلع بیشتر بزاق شده و از تجمع آن در دهان جلوگیری می‌کند. |
| کاهش مصرف نشاسته و قند | مصرف زیاد نشاسته و قند باعث تحریک غدد بزاقی می‌شود. |
| حفظ بهداشت دهان و دندان | مسواک زدن و استفاده از دهان‌شویه‌های بدون الکل به کنترل میزان بزاق کمک کرده و از مشکلات دهانی جلوگیری می‌کند. |
استفاده زیاد از روش‌ها خانگی اشاره شده، باعث خشکی بیش‌ازحد دهان می‌شود. البته ابتلا به بعضی از بیماری‌ها نیز در خشکی دهان مؤثر است. شاید بپرسید چه بیماری‌هایی باعث خشکی دهان می‌شود؟ ابتلا به بیماری‌هایی مانند: دیابت، سندرم شوگرن و کم‌کاری تیروئید باعث کاهش ترشح بزاق و خشکی دهان می‌شوند.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟ علائم هشداردهنده برای ترشح بیش از حد بزاق
در بیشتر موارد، افزایش ترشح بزاق موقتی بوده و نیاز به درمان تخصصی ندارد؛ اما در مواردی نیز، این مشکل نشانه یک بیماری جدی است و باید برای درمان سریع آن اقدام شود. اگر علت زیاد شدن بزاق دهان ناشناخته باشد و یا این مشکل همراه با علائم غیرطبیعی رخ دهد، مراجعه به پزشک ضروری است. در ادامه به مهم‌ترین علائمی که نیاز به بررسی جدی پزشکی دارند؛ اشاره می‌کنیم.
- دشواری در بلع یا احساس خفگی هنگام خواب
- ترشح مداوم بزاق بدون تحریک مشخص
- تغییر در طعم دهان مانند تلخی یا شوری غیرعادی
- ضعف عضلات صورت یا مشکلات گفتاری
- بروز هم‌زمان علائمی مانند: سوزش معده یا برگشت اسید
نکته: اگر با وجود انجام درمان‌های خانگی، ترشح بیش از حد بزاق ادامه داشته و همراه با علائم بالا باشد، باید به پزشک مراجعه کرد تا علت اصلی مشکل مشخص شده و روند درمان آغاز شود.
جمع‌بندی؛ چگونه بزاق دهان را کنترل کنیم؟
افزایش بزاق به معنای ترشح زیاد و غیر طبیعی بزاق از غدد بزاقی است. در بیشتر موارد ترشح بیش از حد بزاق موقتی بوده و به مرور زمان رفع می‌شود. اگر ترشح زیاد بزاق همراه با علائمی مانند: دشواری در بلع، تغییر طعم دهان، ضعف عضلات صورت یا ترشح بی‌اختیار بزاق باشد، نیاز به بررسی پزشکی دارد.
متناسب با علت این مشکل، روش‌های درمانی مانند: تغییر رژیم غذایی، مصرف داروهای کاهش‌دهنده بزاق و تزریق بوتاکس می‌توانند موثر واقع شوند. برای انتخاب بهترین روش درمان، مراجعه به پزشک ضروری است. نتایج تحقیقات جدید نشان داده است که تحریک الکتریکی عصب واگ در کاهش ترشح بزاق در بیماران مبتلا به مشکلات عصبی مؤثر است.
این روش در برخی افراد جایگزین درمان‌های دارویی شده و عوارض کمتری دارد. اگر ترشح بزاق باعث ناراحتی شما شده است، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید تا بهترین راهکار را انتخاب کرده و مشکل شما برای همیشه رفع شود.
سوالات متداول
1. افزایش بزاق دهان همیشه خطرناک است؟
خیر؛ در بسیاری از موارد ترشح زیاد بزاق موقتی بوده و به دلایل طبیعی مانند: تغذیه، استرس یا تغییرات هورمونی ایجاد می‌شود.
2. آیا افزایش بزاق نشانه رفلاکس معده است؟
بله؛ رفلاکس اسید معده، گیرنده‌های دهان و گلو را تحریک می‌کند. غدد بزاقی برای کاهش و خنثی کردن اثر اسید معده، بزاق بیشتری ترشح می‌کنند.
3. برای درمان ترشح بیش از حد بزاق چه غذاهایی را نباید مصرف کنیم؟
غذاهای اسیدی، تند، نشاسته‌ای و شیرین میزان ترشح بزاق را افزایش می‌دهند. کاهش مصرف این غذاها به کنترل بزاق کمک می‌کند.
4. آیا تزریق بوتاکس واقعاً در کاهش بزاق مؤثر است؟
بله؛ ماده بوتاکس با فلج موقت غدد بزاقی، ترشح بزاق را کاهش می‌دهد. اثرات تزریق بوتاکس معمولاً تا چند ماه باقی می‌ماند.
5. آیا مصرف تعدادی از داروها باعث افزایش ترشح بزاق می‌شود؟
بله؛ داروهایی مانند: کلوزاپین، پیلوکارپین و ریواستیگمین می‌توانند باعث تحریک غدد بزاقی و افزایش غیر طبیعی ترشح بزاق شوند.
