کم‌کاری تیروئید شایع‌ترین نوع اختلال تیروئید است. این غده کوچک در جلوی گردن قرار دارد و وظیفه آن تولید هورمون تیروئید است. اگر این غده کم‌کار باشد، ممکن است به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نکند.
هورمون‌های تیروئید نحوه استفاده بدن از انرژی برای انجام کار را کنترل می‌کنند. این هورمون‌ها تقریباً بر هر اندامی در بدن تأثیر می‌گذارند. بنابراین وقتی تیروئید به اندازه کافی از این هورمون‌ها تولید نمی‌کند، فعالیت بخش‌هایی از بدن کند می‌شوند. در ادامه این مقاله از مجله پزشکی طب خونه قصد داریم شما بیشتر با بیماری کم کاری تیروئید آشنا کنیم و سوالات پیرامون آن را پاسخ دهیم:
چه چیزی باعث کم‌کاری تیروئید می‌شود؟ علل شایع و عوامل مؤثر در اختلال تیروئید
کم‌کاری تیروئید بیشتر اوقات به‌دلیل یک اختلال خودایمنی ایجاد می‌شود. در این حالت سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به غده تیروئید حمله و آن را به‌عنوان عامل بیگانه شناسایی می‌کند. در نتیجه آنتی‌بادی‌هایی علیه سلول‌های تیروئید ساخته می‌شود و این سلول‌ها توسط گلبول‌های سفید تخریب می‌شوند.
یکی دیگر از دلایل شایع کم کاری تیروئید، درمان پرکاری تیروئید است. برای مثال، استفاده از ید رادیواکتیو یا جراحی غده تیروئید می‌تواند منجر به کم‌کاری آن شود. همچنین در برخی زنان، کم‌کاری تیروئید ممکن است پس از بارداری رخ دهد. نوعی دیگر کم کاری تیروئید به‌نام کم‌کاری تیروئید ثانویه زمانی رخ می‌دهد که غده هیپوفیز (در مغز) به‌اندازه کافی هورمون تحریک‌کننده تیروئید تولید نمی‌کند. در نتیجه تیروئید نیز قادر به تولید کافی هورمون نخواهد بود.
نوزادان نیز در بدو تولد برای نوع خاصی از این بیماری به نام کم‌کاری تیروئید مادرزادی آزمایش می‌شوند. این اختلال باید به‌سرعت درمان شود، چراکه می‌تواند روی رشد مغز و سیستم عصبی کودک تاثیر منفی بگذارد.
چه کسانی در معرض خطر کم‌کاری تیروئید قراردارند؟
کم‌کاری تیروئید می‌تواند افراد مختلفی را تحت تاثیر قرار دهد، اما برخی افراد به دلایل خاصی بیشتر در معرض خطر این بیماری قرار دارند. اگر هر یک از شرایط زیر را دارید، احتمال ابتلا به کم کاری تیروئید در شما بیشتر است:
- اگر زن هستید: زنان به‌طور کلی بیشتر از مردان در معرض اختلالات تیروئیدی هستند.
- اگر بالای ۶۰ سال سن دارید: با افزایش سن، احتمال بروز مشکلات تیروئیدی نیز بیشتر می‌شود.
- اگر سابقه مشکلات تیروئید یا جراحی آن را داشته‌اید: درمان‌های قبلی می‌توانند عملکرد طبیعی غده تیروئید را مختل کنند.
- اگر سابقه خانوادگی بیماری‌های تیروئیدی دارید: وراثت نقش مهمی در بروز اختلالات تیروئید ایفا می‌کند.
- اگر مبتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۱ یا آرتریت روماتوئید هستید: بیماری‌های خودایمنی می‌توانند احتمال اختلال در عملکرد تیروئید را افزایش دهند.
- اگر سندرم ترنر دارید: این بیماری ژنتیکی خاص زنان است و احتمال بروز مشکلات تیروئیدی را بیشتر می‌کند.
- اگر باردار هستید یا به‌تازگی زایمان کرده‌اید: تغییرات هورمونی در این دوران ممکن است تیروئید را تحت تأثیر قرار دهد.
- اگر با کمبود ید مواجه هستید: ید ماده‌ای ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است و کمبود آن می‌تواند به کم‌کاری منجر شود.
اگر یکی یا چند مورد از شرایط بالا را دارید، توصیه می‌شود با پزشک مشورت کنید و در صورت نیاز آزمایش‌های لازم برای بررسی عملکرد تیروئید را انجام دهید. تشخیص زودهنگام می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
علائم کم‌کاری تیروئید چیست؟ نشانه‌های ظاهری و تغییرات داخلی کم‌کاری تیروئید
علائم کم کاری تیروئید برای هر فرد متفاوت است و اغلب به سختی قابل تشخیص هستند. در اغلب مواقع نشانه‌های کم کاری تیروئید به آرامی شروع می‌شوند و ممکن است با علائم افسردگی اشتباه گرفته شوند. در ادامه به شایع‌ترین علائم و نشانه‌ها این بیماری اشاره می‌کنیم:
۱. خستگی مداوم و بی‌دلیل؛ کاهش انرژی بدن و افت عملکرد روزانه
خستگی یکی از علائم رایج کم‌کاری تیروئید است. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری گزارش می‌دهند که آنقدر احساس خستگی می‌کنند که نمی‌توانند طبق معمول به کارهای روزمره خود بپردازند. خستگی صرف نظر از میزان خواب فرد یا تعداد چرت‌های روزانه رخ می‌دهد. در نتیجه درمان کم‌کاری تیروئید معمولاً سطح انرژی و عملکرد افراد را بهبود می‌بخشد.
۲. افزایش وزن بی‌دلیل؛ کند شدن متابولیسم بدن در اثر کاهش هورمون تیروئید
هورمون‌های تیروئید به تنظیم وزن بدن، مصرف غذا و متابولیسم چربی و قند کمک می‌کنند. افرادی که سطح هورمون‌های تیروئید پایینی دارند، می‌توانند افزایش وزن و افزایش شاخص توده بدنی (BMI) را تجربه کنند.
حتی موارد خفیف کم‌کاری تیروئید ممکن است خطر افزایش وزن و چاقی را افزایش دهد. افراد مبتلا به این بیماری اغلب علائم صورت پف‌کرده و وزن اضافی در اطراف شکم یا سایر نواحی بدن خود را گزارش می‌دهند.
۳. درد عضلات و مفاصل؛ التهاب ناشی از کم‌کاری تیروئید و کاهش ترمیم بافت‌ها
کم‌کاری تیروئید می‌تواند به طرق مختلف بر عضلات و مفاصل فرد تأثیر بگذارد. کاهش سطح هورمون تیروئید باعث اختلال در سوخت‌وساز سلولی و کاهش ترمیم بافت‌ها می‌شود. در نتیجه ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- درد
- سفتی
- تورم مفاصل
- حساسیت
- ضعف
این مشکلات اغلب با شروع درمان مناسب تیروئید به‌تدریج کاهش می‌یابند. اما در صورت ادامه‌دار بودن علائم، مشاوره با پزشک ضروری است.
۴. افزایش تحریک‌پذیری و کاهش تمرکز و فراموشی ذهنی
کم‌کاری تیروئید علاوه بر تأثیرات فیزیکی، می‌تواند به طور قابل توجهی بر سلامت روان و عملکرد مغز نیز اثر بگذارد. برای افرادی که کم‌کاری تیروئید درمان نشده دارند، تجربه موارد زیر رایج است:
- اضطراب
- افسردگی
- بی‌تفاوتی یا عدم علاقه عمومی یا احساس بی‌تفاوتی
- اختلال در عملکرد حافظه
- توجه و تمرکز کمتر
- خلق و خوی پایین
- تفکر و گفتار کندتر
این علائم می‌توانند به این دلیل رخ دهند که مغز برای عملکرد صحیح به هورمون‌های تیروئید نیاز دارد. تحقیقات نشان می‌دهد که سطح پایین هورمون‌های تیروئید می‌تواند باعث تغییراتی در گردش خون و عملکرد مغز شود.
۵. احساس سرما؛ افت تولید گرمای بدن به دلیل کاهش فعالیت تیروئید
کم‌کاری تیروئید می‌تواند متابولیسم را کند کند و منجر به افت دمای مرکزی بدن شود. به همین دلیل، برخی از افراد با سطح پایین هورمون‌های تیروئید ممکن است همیشه احساس سرما کنند یا تحمل کمی نسبت به سرما داشته باشند.
این احساس سرما می‌تواند حتی در یک اتاق گرم یا در ماه‌های تابستان ادامه داشته باشد. افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید اغلب گزارش می‌دهند که دست‌ها یا پاهایشان سرد است. با این حال، این علائم منحصر به کم‌کاری تیروئید نیست. مشکلات گردش خون یا کم‌خونی نیز می‌تواند باعث احساس سرما در افراد شود.
6. یبوست؛ کند شدن حرکات روده در اثر کاهش متابولیسم
هضم یکی دیگر از عملکردهای بدن است که می‌تواند به دلیل کم‌کاری تیروئید کند شود. این تغییرات گوارشی باعث می‌شود که برخی از افراد یبوست را تجربه کنند. پزشکان معمولاً یبوست را به عنوان کمتر از سه بار اجابت مزاج در هفته تعریف می‌کنند. همچنین ممکن است فرد مدفوع سفت، مشکل در دفع مدفوع یا احساس ناتوانی در تخلیه کامل رکتوم داشته باشد.
7. کلسترول بالا؛ اختلال در متابولیسم چربی‌ها به دلیل کاهش هورمون تیروئید
هورمون‌های تیروئید در حذف کلسترول اضافی از بدن از طریق کبد حیاتی هستند. سطح پایین هورمون به این معنی است که کبد برای انجام این عملکرد تلاش می‌کند و سطح کلسترول خون می‌تواند افزایش یابد. درمان مشکل تیروئید ممکن است به کاهش سطح کلسترول کمک کند، حتی در افرادی که داروهای کاهش دهنده کلسترول مصرف نمی‌کنند.
8. ضربان قلب آهسته؛ کاهش تأثیر تیروئید بر عملکرد سیستم قلبی
افراد مبتلا به کم کاری تیروئید ممکن است ضربان قلب آهسته یا برادی کاردی نیز داشته باشند. سطح پایین تیروئید می‌تواند از راه‌های دیگری نیز بر قلب تأثیر بگذارد. این اثرات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییرات فشار خون
- تغییرات ریتم قلب
- عروق با خاصیت ارتجاعی کمتر
برادی کاردی می‌تواند باعث ضعف، سرگیجه و مشکلات تنفسی شود. بدون درمان، این بیماری قلبی ممکن است منجر به عوارض جدی مانند فشار خون بالا یا پایین یا نارسایی قلبی شود.
9. ریزش مو؛ اختلال در چرخه رشد مو به دلیل کاهش سطح هورمون‌های تیروئیدی
اختلالات هورمونی درمان نشده، از جمله مشکلات تیروئید، می‌توانند در ریزش مو نقش داشته باشند. دلیل این امر این است که هورمون‌های تیروئید برای رشد و سلامت فولیکول‌های مو ضروری هستند. کم کاری تیروئید ممکن است باعث ریزش مو در نقاط مختلف بدن شود از جمله:
- پوست سر
- ابرو
- پاها
- سایر قسمت‌های بدن
افراد مبتلا به مشکلات تیروئید همچنین بیشتر مستعد ابتلا به آلوپسی هستند که یک بیماری خودایمنی است که باعث ریزش مو به صورت تکه‌ای می‌شود.
۱۰. خشکی پوست و مو و ناخن‌های ضعیف؛ کاهش فعالیت متابولیک و کند شدن بازسازی سلول‌ها
تیروئید کم‌کار به طرق مختلف بر پوست تأثیر می‌گذارد و می‌تواند علائمی مانند موارد زیر را ایجاد کند. لازم به ذکر است که این علائم معمولاً پس از شروع درمان با هورمون تیروئید از بین می‌روند.
- پوست خشک و زبر
- رنگ‌پریدگی
- پوست نازک و پوسته پوسته
افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید همچنین ممکن است موهای خشک، شکننده و زبر یا ناخن‌های کدر و نازکی داشته باشند که به راحتی می‌شکنند.
۱۱. گواتر؛ بزرگ شدن غده تیروئید در تلاش برای جبران کمبود هورمون
گواتر بزرگ شدن غده تیروئید است که به صورت تورم در پایه گردن ظاهر می‌شود. سایر علائم گواتر عبارتند از:
- سرفه
- گرفتگی صدا
- مشکلات بلع و تنفس
بسیاری از مشکلات تیروئید می‌توانند منجر به گواتر شوند، از جمله تیروئیدیت هاشیموتو، که یک بیماری خودایمنی است که به غده تیروئید آسیب می‌رساند و مانع از تولید هورمون‌های کافی توسط آن می‌شود.
۱۲. تغییرات قاعدگی؛ اختلال در تعادل هورمونی ناشی از کاهش عملکرد تیروئید
افرادی که تیروئید کم‌کار دارند ممکن است دوره‌های قاعدگی سنگین یا نامنظم یا لکه‌بینی بین دوره‌ها را تجربه کنند. کم‌کاری تیروئید این مشکلات را ایجاد می‌کند، زیرا بر هورمون‌های دیگری که در قاعدگی نقش دارند تأثیر می‌گذارد، مانند:
- اختلال در تخریب استروژن
- کاهش میزان گلوبولین متصل به هورمون جنسی
- علائم دیررس
کم‌کاری تیروئید به آرامی ایجاد می‌شود و علائم ممکن است برای مدت طولانی مورد توجه قرار نگیرند. در صورتی که کم‌کاری تیروئید درمان نشود، فرد ممکن است علائم دیررس زیر را تجربه کند:
- کاهش حس چشایی و بویایی
- گرفتگی صدا
- پف کردن صورت، دست‌ها و پاها
- کند شدن گفتار
- ضخیم شدن پوست
- نازک شدن ابروها
- دمای پایین بدن
- ضربان قلب پایین
طبق گفته موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی (منبع معتبر)، کم‌کاری تیروئید حدود ۵ درصد از افراد ۱۲ سال یا بالاتر در ایالات متحده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، اکثر این افراد فقط علائم خفیفی را تجربه می‌کنند
افرادی که این علائم یا سایر علائم کم‌کاری تیروئید را دارند، باید برای ارزیابی و درمان به پزشک خود مراجعه کنند. پزشکان می‌توانند قرص‌های جایگزین هورمون را برای درمان موثر افراد با سطح پایین هورمون‌های تیروئید تجویز کنند.
برای کم کاری تیروئید چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دچار خستگی بی‌دلیل یا هر یک از علائم کم‌کاری تیروئید مانند افزایش وزن، تغییرات حافظه یا خلق و خو شدید، مراجعه به پزشک بسیار مهم است. کم‌کاری تیروئید در صورت درمان نشدن می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند ناباروری، چاقی و بیماری‌های قلبی شود. پزشک با انجام آزمایش خون ساده می‌تواند سطح هورمون تیروئید شما را بررسی کند و در صورت نیاز، درمان مناسب را تجویز نماید.
چگونه کم‌کاری تیروئید تشخیص داده می‌شود؟
پزشک پس از پرسش درباره سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی، آزمایش خون تجویز می‌کند. این آزمایش میزان هورمون‌های تیروئید و هورمون تحریک‌کننده تیروئید (TSH) را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین آزمایش آنتی‌بادی‌ها می‌تواند وجود واکنش‌های خودایمنی که به غده تیروئید حمله می‌کنند را مشخص کند.
درمان صد در صد کم کاری تیروئید؛ رژیم غذایی و دارو درمانی
درمان کم کاری تیروئید به شدت بیماری، علائم، سن و وضعیت کلی سلامت شما بستگی دارد. هدف اصلی درمان نیز بازگرداندن سطح هورمون‌های تیروئید به حد نرمال است. معمولاً داروهای جایگزین هورمون تیروئید تجویز می‌شوند که باید به دوز مشخص و طبق نظر پزشک مصرف شوند. این درمان اغلب مادام‌العمر است و برای اطمینان از دوز صحیح، آزمایش‌های مکرر خون نیاز است. به خاطر داشته باشید مسیر درمان ممکن است یک رژیم غذایی خاص پیشنهاد شود یا بیمار از مصرف برخی مواد غذایی منبع شود. برای مثال ممکن است میوه‌های مضر برای کم کاری تیروئید از سبد غذایی حذف شوند.
دارو درمانی برای کم کاری تیروئید
دارودرمانی پایه اصلی درمان کم‌کاری تیروئید است و به‌طور عمده شامل مصرف منظم هورمون جایگزین تیروئید می‌باشد. شناخت نحوه مصرف و توجه به توصیه‌های پزشکی، نقش مهمی در بهبود عملکرد تیروئید دارد.
| نام دارو | شکل دارویی | توضیحات |
| لووتیروکسین (Levothyroxine) | قرص / کپسول | رایج‌ترین دارو، جایگزین هورمون T4، باید با معده خالی مصرف شود |
| لیوتیرونین (Liothyronine) | قرص | فرم فعال T3، در برخی موارد خاص همراه با T4 تجویز می‌شود. |
| ترکیب T3/T4 (مانند Armour Thyroid یا Nature-Throid) | قرص | تهیه‌شده از تیروئید خشک‌شده حیوانی، گاهی برای بیمارانی که به درمان سنتی پاسخ نمی‌دهند. |
| سینتروئید (Synthroid) | قرص | برند معروف لووتیروکسین با دوزهای دقیق و پایدار. |
| اووتیروکس (Euthyrox) | قرص | مشابه سینتروئید، در دوزهای مختلف تولید می‌شود |
در این جدول نکات کلیدی درباره داروی رایج کم‌کاری تیروئید، روش مصرف، تداخلات احتمالی و اقدامات لازم در طول درمان آورده شده است. مصرف منظم و دقیق دارو بسیار مهم است و معمولاً درمان تا پایان عمر ادامه دارد. قطع یا تغییر خودسرانه دارو می‌تواند باعث بازگشت علائم شود یا مشکلات جدید ایجاد کند. همچنین، پزشک ممکن است توصیه کند داروی خاصی را با غذا یا داروهای دیگر مصرف نکنید تا جذب آن بهتر باشد. در برخی موارد خاص، پزشک ممکن است به دلایل پزشکی دوز دارو را تغییر دهد یا آزمایش‌های بیشتری درخواست کند.بنابراین پیگیری منظم و مشورت با پزشک برای موفقیت درمان ضروری است.
رژیم غذایی برای کم‌کاری تیروئید؛ با پزشک تغذیه مشورت نمایید!
اگرچه دارو نقش اصلی را در درمان کم‌کاری تیروئید دارد، اما رژیم غذایی مناسب نیز می‌تواند به بهبود علائم کمک کند. برخی مواد غذایی می‌توانند جذب دارو را مختل کرده یا عملکرد تیروئید را بهبود دهند یا تضعیف کنند.
| نوع ماده غذایی | مثال‌ها | تأثیر و توصیه |
| مواد غذایی (حاوی ید، سلنیوم، زینک، و امگا ۳) | ماهی (ماهی تن، سالمون)، تخم‌مرغ، لبنیات کم‌چرب، مغزها (گردو، بادام)، غلات کامل | کمک به عملکرد بهتر تیروئید و تقویت سیستم ایمنی |
| سبزیجات مفید (به‌صورت پخته) | اسفناج، کاهو، کدو، هویج | منابع خوب فیبر و ویتامین بدون تداخل با تیروئید |
| مضر یا محدودشونده (به‌ویژه خام) | کلم، گل‌کلم، شلغم، کلم بروکلی، سویا | حاوی گواتروژن‌ها که می‌توانند جذب ید را کاهش دهند؛ بهتر است پخته مصرف شوند و نه زیاد |
| غذاهای مخل جذب دارو | شیر، قهوه، مکمل آهن، مکمل کلسیم، غذاهای پر فیبر | باید حداقل ۴ ساعت با زمان مصرف دارو فاصله داشته باشند |
این جدول شامل مواد غذایی مفید، مضر و نکات تغذیه‌ای مهم برای افراد مبتلا به کم‌کاری تیروئید است تا در کنار دارودرمانی، روند درمانی بهتری داشته باشند.
یادداشت پایانی؛ تشخیص به موقع کلید درمان زودهنگام
کم‌کاری تیروئید بیماری شایعی است که در حدود ۵ درصد افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ناشی از تولید ناکافی هورمون‌های تیروئید است. این هورمون‌ها نقش حیاتی در عملکرد بدن دارند و کمبود آن‌ها باعث بروز علائم متنوع و گاهی شدید می‌شود. تشخیص به موقع و درمان صحیح، کلید پیشگیری از عوارض جدی این بیماری است.
سوالات متداول درباره کم کاری تیروئید
علائم هشدار دهنده کم کاری تیروئید چیست؟
علائم هشدار دهنده کم کاری تیروئید ممکن است شامل خستگی، عدم تحمل سرما، افزایش وزن، تغییر صدا و خشکی پوست باشد. با این حال، بسته به سن و جنس فرد (و عوامل دیگر) می‌تواند متفاوت باشد.
کم کاری تیروئید معمولاً از چه سنی شروع می‌شود؟
کم کاری تیروئید می‌تواند در هر سنی شروع شود. با این حال، احتمال بروز آن در افراد بالای 60 سال بیشتر است.
آیا کم‌کاری تیروئید درمان دارد؟
بله، با مصرف داروهای هورمون تیروئید مصنوعی که معمولاً باید تا پایان عمر ادامه یابد.
آیا کم‌کاری تیروئید روی بارداری تأثیر دارد؟
بله، کم‌کاری تیروئید کنترل نشده می‌تواند مشکلات بارداری ایجاد کند، پس درمان و کنترل آن مهم است.
