علت ریزش آب دهان چیست؟ بررسی دلایل پزشکی و راهکارهای درمانی
ریزش آب دهان پدیده‌ای است که می تواند به دلایل مختلفی از جمله افزایش تولید بزاق، مشکلات عصبی یا حتی عادات نادرست خواب رخ دهد. ریزش آب دهان در برخی موارد طبیعی است. اما در شرایطی که بیش از حد باشد، ممکن است نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای باشد که نیاز به بررسی دارد. عوامل متعددی مانند رفلاکس معده، حساسیت‌های غذایی و حتی مصرف برخی داروها می‌توانند در بروز ریزش آب دهان نقش داشته باشند.
این وضعیت نه‌تنها ممکن است روی کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارد، بلکه در برخی موارد به مشکلاتی همچون التهاب پوست اطراف دهان یا دشواری در صحبت کردن منجر می‌شود. در ادامه این مقاله، به بررسی علت ریزش آب دهان می‌پردازیم و سپس راهکارهای درمانی مؤثری را معرفی می‌کنیم که می‌توانند به کاهش یا جلوگیری از آن کمک کنند. در ادامه با طب خونه همراه بمانید.
دلایل عمده ریزش آب دهان؛ دلایل طبیعی و ساختار فک
ریزش آب دهان می‌تواند به 3 دلیل عمده؛ دلایل طبیعی، مشکلات پزشکی و ساختار فک و دهان رخ دهد. در برخی موارد، این وضعیت کاملاً طبیعی است، مانند زمانی که در خواب عمیق هستیم یا در دوران کودکی و بارداری میزان بزاق افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، برخی مشکلات پزشکی مانند بیماری‌های عصبی یا عفونت‌های دهان و دندان می‌توانند موجب افزایش بزاق و عدم توانایی در کنترل آن شوند.
4 علت ریزش آب دهان ناشی از مشکلات طبیعی
ریزش آب دهان در بسیاری از موارد یک پدیده کاملا طبیعی است که به دلیل عملکرد طبیعی بدن یا شرایط خاصی که فرد در آن قرار دارد، رخ می‌دهد. این وضعیت معمولاً جای نگرانی ندارد، اما در برخی موارد ممکن است آزاردهنده باشد. در ادامه، 4 علت ریزش آب دهان به صورت طبیعی را بررسی می‌کنیم سپس راهکار درمانی برای رفع این مشکل را شرح می‌دهیم:
1. وضعیت خواب و حالت قرارگیری سر؛ خوابیدن به پهلو یا روی شکم
افرادی که در این وضعیت می‌خوابند، بیشتر مستعد ریزش آب دهان هستند. وقتی فرد به پهلو یا روی شکم می‌خوابد، نیروی جاذبه باعث حرکت بزاق به سمت بیرون از دهان می‌شود. عضلات فک و دهان در هنگام خواب شل شده و توانایی کنترل بزاق کاهش پیدا می‌کند. افرادی که دهان خود را هنگام خواب باز می‌گذارند (به‌ویژه کسانی که عادت دارند از راه دهان نفس بکشند)، بیشتر با این مشکل روبه‌رو می‌شوند. در اینجا راهکار‌هایی برای رفع ریزش آب دهان در خواب آورده شده است:
- خوابیدن به پشت (طاق‌باز) به‌جای پهلو یا شکم، تا بزاق به‌جای خروج از دهان، به سمت گلو هدایت شود.
- استفاده از بالش‌های طبی که سر را کمی بالا نگه می‌دارند، به کاهش ریزش آب دهان کمک می‌کند.
- در صورتی که مشکل باز ماندن دهان هنگام خواب وجود دارد، مراجعه به پزشک برای بررسی مشکلات تنفسی توصیه می‌شود.
نکته: در صورتی که مشکل باز ماندن دهان هنگام خواب علت ریزش آب دهان باشد، مراجعه به پزشک برای بررسی مشکلات تنفسی توصیه می‌شود. همچنین در صورتی که ریزش آب دهان همراه با تلخی دهان باشد، پیشنهاد می‌کنیم برای رفع این مشکل سریع‌تر اقدام کنید.
2. تنفس از طریق دهان هنگام خواب یا آلرژی‌های فصلی
گرفتگی بینی به دلیل حساسیت، سرماخوردگی، پولیپ بینی یا مشکلات سینوسی انحراف تیغه بینی که مانع تنفس طبیعی از راه بینی می‌شود می توانند مهم ترین علت ریزش آب دهان باشند. همچنین آلرژی‌های فصلی یا آسم که باعث احتقان بینی و مجبور شدن به تنفس از دهان می‌شوند باید مورد توجه قرار گیرند. از سوی دیگر بزرگ بودن لوزه‌ها یا لوزه سوم که راه هوایی بینی را مسدود می‌کند سبب ریزش آب دهان خواهند شد. چه راهکاری برای رفع ریزش آب دهان در این حالت وجود دارد؟
- استفاده از اسپری‌های بینی، بخور یا شست‌وشوی بینی با محلول‌های نمکی برای باز کردن مجاری تنفسی.
- درمان آلرژی‌ها و مشکلات سینوسی برای جلوگیری از انسداد بینی.
- در مواردی مانند انحراف بینی یا بزرگی لوزه‌ها، مشورت با پزشک برای بررسی گزینه‌های درمانی.
نکته: وقتی فرد نمی‌تواند از راه بینی نفس بکشد، مجبور است دهان خود را باز نگه دارد. در این حالت، بزاق که به‌طور طبیعی باید در دهان باقی بماند، به بیرون جریان پیدا می‌کند. تنفس دهانی همچنین باعث خشک شدن دهان شده و غدد بزاقی را برای جبران خشکی، به تولید بزاق بیشتر تحریک می‌کند.
3. افزایش تولید بزاق در نوزادان و کودکان؛ در 2 تا 4 سالگی توانایی کنترل عضلات تکمیل نشده است
چرا نوزادان و کودکان خردسال بیشتر بزاق می‌ریزند؟ نوزادان هنوز مهارت‌های کافی برای بلعیدن منظم بزاق را ندارند. در دوران دندان درآوردن، تحریک لثه‌ها باعث افزایش ترشح بزاق در کودک می‌شود. تا سن ۲ تا ۴ سالگی، کنترل عضلات دهان و بلع به‌طور کامل تکامل نیافته است. برخی نوزادان و کودکان هنگام خواب دهان خود را باز می‌گذارند، که می‌تواند باعث ریزش آب دهان شود. در اینجا راهکار‌هایی برای رفع ریزش آب دهان در کودکان را آورده‌ایم:
- ماساژ لثه‌ها و استفاده از دندان‌گیرهای خنک در دوران دندان درآوردن برای کاهش تحریک بزاق.
- آموزش کودک به بلع منظم بزاق از طریق بازی‌ها و تمرین‌های ساده.
- مراجعه به پزشک در صورت ادامه این مشکل بعد از ۴ سالگی.
نکته: آیا این وضعیت نگران‌کننده است؟ در بیشتر موارد، این یک فرآیند طبیعی رشد است و نیازی به نگرانی ندارد. اگر کودک بعد از سن ۴ سالگی همچنان دچار ریزش آب دهان شدید باشد که همراه با بوی بد دهان است، بهتر است برای رفع بوی بد دهان و ریزش آب دهان به پزشک متخصص مراجعه کنید.
4. افزایش بزاق در دوران بارداری؛ تغییرات هورمونی و تحریک بزاق بیشتر
علت ریزش آب دهان در زنان باردار چیست؟ تغییرات هورمونی در دوران بارداری باعث افزایش فعالیت غدد بزاقی می‌شود. در برخی زنان، تهوع صبحگاهی و رفلاکس معده باعث تحریک بیشتر بزاق می‌شود. کاهش توانایی بلع بزاق به دلیل تهوع یا احساس پری معده نیز می‌تواند این مشکل را تشدید کند. در ادامه راهکارهای رفع ریزش آب دهان به علت بارداری را شرح داده‌ایم:
- جویدن آدامس بدون قند برای تحریک بلع و کاهش تجمع بزاق در دهان.
- مصرف غذاهای خشک‌تر مانند نان تست و بیسکویت برای جذب بزاق اضافی.
- نوشیدن آب در مقادیر کم و منظم، به جای نوشیدن مقدار زیاد و یک‌باره.
- در صورت وجود رفلاکس معده، استفاده از رژیم غذایی مناسب و مشورت با پزشک.
نکته: چه کسانی بیشتر در معرض این مشکل هستند؟ زنانی که در اوایل بارداری دچار تهوع شدید هستند، افرادی که در بارداری دچار رفلاکس اسید معده می‌شوند و زنانی که از مکمل‌های آهن یا ویتامین C استفاده می‌کنند، زیرا این مواد می‌توانند باعث افزایش تولید بزاق شوند.
مشکلات پزشکی که باعث ریزش آب دهان می‌شوند؛ 4 مشکل شایع
ریزش آب دهان همیشه به دلایل طبیعی اتفاق نمی‌افتد. در برخی موارد، مشکلات پزشکی و بیماری‌های زمینه‌ای می‌توانند باعث افزایش تولید بزاق یا کاهش توانایی بلع آن در افراد شوند. اگر این مشکل به‌صورت مزمن ادامه داشته باشد، ممکن است نشانه‌ای از یک اختلال پزشکی و بیماری باشد که نیاز به بررسی و درمان دارد. در ادامه، مهمترین مشکلات پزشکی که می‌توانند علت ریزش آب دهان باشند را را بررسی می‌کنیم.
1. اختلالات عصبی و بیماری‌های نورولوژیک؛ نشانه‌ها و راهکار
چرا بیماری‌های عصبی علت ریزش آب دهان هستند؟ بهتر است بدانیم کنترل بلع و حرکات دهان وابسته به عملکرد صحیح سیستم عصبی است. در برخی بیماری‌های عصبی، عضلات مرتبط با بلع و کنترل بزاق دچار ضعف یا اختلال عملکرد می‌شوند. این وضعیت باعث می‌شود بزاق در دهان جمع شده و به‌جای بلع، از دهان خارج شود. در اینجا مهمترین انواع بیماری که سبب ریزش آب دهان می‌شوند را شرح داده‌ایم:
بیماری‌های عصبی شایع که باعث این مشکل می‌شوند:
اگر شما دچار هر یک از این بیماری‌ها هستید و یا مشکلاتی که در ادامه شرح داده‌ایم را تجربه نموده‌اید، بهتر است عوارضی از جمله ریختن آب دهان را تحت نظر پزشک درمان کنید.
- پارکینسون: این بیماری باعث ضعف کنترل عضلات صورت و بلع می‌شود که منجر به افزایش ریزش آب دهان می‌گردد.
- فلج مغزی (CP): در کودکان مبتلا به فلج مغزی، کنترل حرکات دهان و زبان دشوار است، که باعث مشکل در بلع بزاق می‌شود.
- سکته مغزی: برخی افرادی که دچار سکته مغزی شده‌اند، توانایی بلعیدن بزاق را از دست می‌دهند.
- اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS): این بیماری باعث ضعف تدریجی عضلات بدن از جمله عضلات مرتبط با بلع و گفتار می‌شود.
نکته: تشخیص علت دقیق این مشکل اهمیت زیادی دارد، زیرا ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای باشد. خوشبختانه، راهکارهای مختلفی برای کنترل و درمان این مشکل وجود دارد که بسته به علت آن، می‌توان از روش‌های دارویی، تغییر سبک زندگی و تمرینات گفتاردرمانی استفاده کرد. در نظر داشته باشید اگر ریزش آب دهان همراه با ترش شدن دهان باشد، حتما باید علت پزشکی آن پیگیری شود.
راهکارهای درمان ریزش آب دهان؛ در نتیجه مشکلات عصبی
گرچه تمامی مراحل درمان مشکلاتی از قبیل ریختن آب دهان، باید با نظارت پزشک متخصص انجام شوند. اما راهکارهای احتمالی که برای شما تجویز خواهند شد به این شرح هستند:
| راهکار درمانی | توضیح |
| تمرینات گفتاردرمانی و فیزیوتراپی | برای تقویت عضلات دهان و بلع |
| مصرف داروهای کاهش‌دهنده بزاق | (مانند آتروپین یا اسکوپولامین) تحت نظر پزشک |
| تزریق بوتاکس به غدد بزاقی | برای کاهش تولید بزاق در موارد شدید |
نکته: برخی داروهای مورد استفاده در درمان پارکینسون، آلزایمر و افسردگی ممکن است باعث افزایش یا کاهش ترشح بزاق شوند. از مصرف هرگونه دارو بدون نظر پزشک خودداری کنید. علاوه بر این‌ها، یک راهکار ساده برای ایجاد تعادل در ترشح بزاق دهان وجود دارد و آن نوشیدن آب کافی است. با این کار می‌توان از مواردی مانند شوری دهان در نتیجه عدم ترشح بزاق کافی نیز جلوگیری کرد.
2. رفلاکس معده (GERD) و مشکلات گوارشی؛ علت ریزش آب دهان
چگونه رفلاکس معده باعث افزایش بزاق و ریزش آب دهان می‌شود؟ در رفلاکس معده، اسید معده به سمت مری و حلق برمی‌گردد. بدن برای محافظت از مخاط گلو در برابر اسید، بزاق بیشتری تولید می‌کند تا آن را خنثی کند. تجمع این بزاق اضافی در دهان می‌تواند باعث ریزش آب دهان شود. نشانه‌های همراه با این مشکل عبارتند از:
- سوزش سر دل (احساس سوزش در قفسه سینه)
- طعم تلخ یا اسیدی در دهان
- گلودرد مداوم یا احساس وجود چیزی در گلو
- سرفه‌های شبانه یا خلط بیش‌ازحد
نکته: راهکارهای درمانی ریختن آب دهان در نتیجه رفلاکس معده شامل؛ مصرف غذاهای سبک و پرهیز از خوردن غذاهای چرب، ادویه‌دار و اسیدی، خوردن شام حداقل ۲ تا ۳ ساعت قبل از خواب و خوابیدن با زاویه کمی بالاتر (استفاده از بالش بلندتر) است. مصرف هر گونه داروی ضد اسید معده مانند امپرازول یا رانیتیدین باید تحت نظر پزشک انجام شود. همچنین روش دقیق مصرف نیز باید طبق دستورالعمل پزشک باشد تا نتیجه درمانی به خوبی حاصل شود.
3. عفونت‌ها و التهابات دهان و گلو؛ مقابله با بیماری
چگونه عفونت‌ها باعث افزایش تولید بزاق و ریزش آب دهان می‌شوند؟ در هنگام عفونت یا التهاب دهان و گلو، بدن برای مقابله با التهاب بزاق بیشتری تولید می‌کند. افزایش تولید بزاق در این شرایط ممکن است منجر به ریزش آب دهان شود. عفونت‌ها و التهاباتی که باعث این مشکل می‌شوند را در اینجا شرح داده‌ایم:
- التهاب لوزه‌ها (تونسیلیت): باعث گلودرد، تب و افزایش تولید بزاق می‌شود.
- مونونوکلئوز (بیماری بوسه): یک عفونت ویروسی که باعث گلودرد و افزایش بزاق می‌شود.
- عفونت‌های قارچی دهان (کاندیدیازیس): در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، این عفونت باعث تحریک بزاق می‌شود.
- آبسه‌های دندانی یا عفونت لثه‌ها: می‌توانند غدد بزاقی را تحریک کرده و منجر به افزایش بزاق شوند.
نکته: درمان عفونت‌های دهان و گلو با آنتی‌بیوتیک‌ها یا داروهای ضد قارچ می‌تواند از این مشکل جلوگیری کند. همچنین غرغره با آب نمک برای کاهش التهاب و تسکین گلو و رعایت بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از عفونت، راهکار جلوگیری از ریزش آب دهان و تولید بزاق بیشتر هستند.
4. تاثیر برخی داروها و مواد شیمیایی؛ افزایش ریزش آب دهان
برخی داروها باعث افزایش تولید بزاق می‌شوند، از جمله داروهای مورد استفاده در درمان بیماری آلزایمر و پارکینسون برخی از داروهای ضدافسردگی و ضداضطراب و داروهای مورد استفاده برای درمان آلرژی‌ها و بیماری‌های گوارشی را می‌توان نام برد. چگونه داروها باعث افزایش بزاق و ریزش آب دهان می‌شوند؟
- برخی داروها مستقیماً غدد بزاقی را تحریک می‌کنند.
- برخی دیگر ممکن است باعث شل شدن عضلات بلع شوند، که باعث تجمع بزاق در دهان می‌شود.
نکته: مشورت با پزشک برای تغییر دوز دارو یا جایگزینی آن با داروی دیگر می تواند روند ترشح بزاق را کنترل کند. همچنین مصرف آدامس یا قرص‌های مکیدنی برای کمک به بلع بهتر بزاق و مصرف داروهای کاهش‌دهنده بزاق در صورت نیاز و تحت نظر پزشک از جمله راهکار های درمانی این مشکل هستند.
مشکلات در ساختار فک و دهان؛ علت ریزش آب دهان
برخی مشکلات فیزیکی و ناهنجاری‌های ساختاری در فک، دندان‌ها و دهان می‌توانند مانع از نگه داشتن بزاق در دهان شوند و باعث ریزش آب دهان شوند. این مشکلات معمولا از کودکی وجود دارند، اما در برخی موارد در اثر آسیب یا تغییرات تدریجی در ساختار فک نیز ایجاد می‌شوند. در اینجا مهمترین مشکلات در ساختار فک و دهان که سبب ریزش آب دهان می شوند آورده شده است:
- ناهنجاری‌های فکی و دندانی: مشکلاتی مانند ناهماهنگی فک‌ها (مال‌اکلوژن)، جلو بودن بیش‌ازحد فک پایین (پروگناتیسم) یا عقب بودن فک بالا می‌توانند باعث ناتوانی در بسته نگه داشتن کامل لب‌ها شوند. در نتیجه، بزاق در دهان باقی نمانده و از کناره‌های لب خارج می‌شود.
- کوچکی یا ضعف عضلات دهان و لب‌ها: در برخی افراد، عضلات اطراف دهان به‌اندازه کافی قوی نیستند تا لب‌ها را محکم بسته نگه دارند. این مشکل در کودکانی که با دهان باز نفس می‌کشند یا افرادی که دچار ضعف عضلانی (مانند بیماران مبتلا به سندرم داون) هستند، شایع‌تر است.
- شکاف کام یا مشکلات ساختاری در سقف دهان: وجود شکاف کام (لب‌شکری) یا اختلالات در شکل طبیعی سقف دهان می‌تواند جریان طبیعی بزاق را مختل کند. در نتیجه، فرد نمی‌تواند بزاق را به‌درستی به سمت حلق هدایت کند و این باعث ریزش آب دهان می‌شود.
- استفاده از دندان مصنوعی یا وسایل ارتودنسی: افرادی که از دندان مصنوعی نامناسب استفاده می‌کنند یا دستگاه‌های ارتودنسی دارند، ممکن است به‌طور موقت با افزایش بزاق و مشکل در بلع آن مواجه شوند. این وضعیت معمولاً با عادت کردن فرد به وسایل دهانی کاهش می‌یابد.
- تنفس دهانی به دلیل گرفتگی بینی یا انحراف تیغه بینی: افرادی که به دلیل انحراف تیغه بینی، آلرژی‌های مزمن یا پولیپ بینی نمی‌توانند از بینی نفس بکشند، اغلب دهانشان باز می‌ماند. این حالت باعث می‌شود که بزاق راحت‌تر از دهان خارج شود، مخصوصاً در زمان خواب.
نکته: ارتودنسی یا جراحی اصلاحی برای ناهنجاری‌های فک و دندان‌ها و تمرینات تقویت عضلات دهان و فک برای بهبود کنترل بزاق می‌تواند راهکار درمانی مناسبی باشد. همچنین درمان مشکلات تنفسی مانند آلرژی یا انحراف بینی برای کاهش تنفس دهانی و استفاده از وسایل کمکی دهانی (مانند محافظ شبانه برای بهبود بسته شدن لب‌ها) توسط پزشک تجویز خواهد شد.
جمع بندی؛ علت ریزش آب دهان چیست؟ دلایل و راهکارها
ریزش آب دهان می‌تواند ناشی از دلایل طبیعی، مشکلات پزشکی و مشکلات فک باشد. در این مقاله، ابتدا به دلایل طبیعی مانند افزایش تولید بزاق در خواب و تغذیه اشاره کردیم. سپس، مشکلات پزشکی مانند بیماری‌های عصبی، رفلاکس معده، عفونت‌های دهانی و آلرژی‌ها را بررسی کردیم. همچنین، عوامل خارجی شامل ناهنجاری‌های فک و دهان، ضعف عضلات لب، شکاف کام، استفاده از وسایل ارتودنسی و تنفس دهانی را توضیح دادیم. با شناخت بهتر علت این مشکل، می‌توان راه‌حل مناسب را برای کاهش ریزش آب دهان یا درمان آن انتخاب کرد.
سوالات متداول:
1. آیا ریزش آب دهان فقط در کودکان شایع است؟
خیر، اگرچه ریزش آب دهان در کودکان خردسال (به دلیل تکامل نیافتن عضلات بلع) شایع‌تر است، اما در بزرگسالان نیز ممکن است رخ دهد. در بزرگسالان، این مشکل می‌تواند به دلایلی مانند بیماری‌های عصبی، رفلاکس معده، ناهنجاری‌های فک یا تنفس دهانی ایجاد شود.
2. آیا کمبود ویتامین‌ها می‌تواند باعث افزایش بزاق و ریزش آب دهان شود؟
بله، کمبود برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی، به‌ویژه ویتامین B3 (نیاسین) و روی (زینک)، می‌تواند منجر به افزایش تولید بزاق شود. کمبود این مواد می‌تواند عملکرد غدد بزاقی را تحت تاثیر قرار دهد و در مواردی باعث افزایش غیرطبیعی ترشح بزاق شود.
3. آیا ورزش کردن می‌تواند تاثیری بر کاهش ریزش آب دهان داشته باشد؟
بله، برخی تمرینات خاص می‌توانند به تقویت عضلات دهان، زبان و فک کمک کنند. تمرینات گفتاردرمانی و تمرینات بلع می‌توانند کنترل بهتری روی بزاق ایجاد کنند. همچنین، ورزش‌های کلی برای کاهش استرس (مانند یوگا) می‌توانند به کاهش تحریک غدد بزاقی در افرادی که به دلیل استرس زیاد بزاق بیش‌ازحد تولید می‌کنند، کمک کند.
4. آیا تغییر رژیم غذایی می‌تواند به کاهش ریزش آب دهان کمک کند؟
بله، مصرف غذاهای ادویه‌دار، ترش و اسیدی می‌تواند غدد بزاقی را تحریک کند و باعث افزایش ترشح بزاق شود. پرهیز از این غذاها و مصرف غذاهای غنی از فیبر (مانند سبزیجات برگ‌دار و غلات کامل) می‌تواند به تنظیم تولید بزاق کمک کند. همچنین، نوشیدن آب کافی می‌تواند تعادل بزاق را حفظ کند.
5. آیا داروهایی وجود دارند که بتوانند ریزش آب دهان را کاهش دهند؟
بله، برخی داروهای کاهش‌دهنده ترشح بزاق مانند آتروپین، گلیکوپیرولات و اسکوپولامین می‌توانند در موارد شدید تجویز شوند. همچنین، در برخی افراد، تزریق بوتاکس به غدد بزاقی می‌تواند به کاهش تولید بزاق کمک کند. البته، مصرف این داروها باید حتماً تحت نظر پزشک انجام شود.
